Mozaik Sanatı Nedir | Menel Hüzmeli

MOZAİK SANATI NEDİR?

Latince “musivum opus” kelimelerinden türetilmiş olan mozaik, farklı özellikteki malzemelerin bir araya getirilmesiyle bir desen oluşturan döşeme, duvar, tavan kaplamasıdır. Mozaik sanatının nasıl ortaya çıktığı günümüzde hala çok açık değildir. Aslında en erken örnek olarak, eski bir Sümer kenti olan Uruk (Arapça “Warka” olarak bilinir) saray duvarlarının küçük pişmiş toprak (terrakotta) konik parçalarla oluşturulan yüzeyleri gösterilebilir.

MÖ yaklaşık 3100 yıllarına tarihlenen yüzeylerde, birbiri ardına devam eden zigzaglar ve eşkenar dörtgenler oluşturulmuştur.

Konik pişmiş toprakların renkleri kırmızı, beyaz ve siyah olarak planlanmıştır. Bu renk farklılığı adeta tuğla duvar örgü tekniği ile yapılan yüzeylerin sonradan boyanması ya da pişmiş toprak parçaların farklı pişirme derecelerine maruz kalması neticesinde elde edilmiştir.

Mozaikle ilgili klasik birçok literatürde, Uruk mozaiklerini kısmen farklı bir yere koyarsak, uzunca bir süre mozaiğin temel malzemesinin çakıl taşları olduğu görülmektedir. Bu tür mozaiklere en güzel örnek olarak Tyrins, Gordion, Til-Barsip, Altıntepe ve Aslantaş mozaikleri gösterilebilir. Gordion Megaron II yapısında bulunan ve bugün Gordion Müzesinde sergilenen çakıl taşı mozaik, bilinen en iyi örnekler arasındadır. MÖ 8. yüzyılın ortalarına tarihlenen döşeme, 1952 yılında Amerikalı arkeologlar tarafından bulunduğunda oldukça önemsenmiş hatta tarihinin MÖ 5. yüzyıldan daha erken olamayacağı üzerinde şiddetle durulmuştur. Zira o güne kadar Olynthos’ta bulunan çakıl taşı örnekler, bilinen en erken mozaikler olarak tanıtılmaktaydı.

Ancak bilinen rutin mozaik gelişim kronolojisinin içine Türkmenistan’da Gonurtepe olarak bilinen ören yerinde bulunan mozaikleri de dahil etmek gerekir. Çünkü MÖ 2500-1500 yıllarına tarihlenen bu mozaikler, hem teknik hem malzeme açısından oldukça farklı özellikler göstermektedir.

Kullanılan malzeme olarak kireç taşı, fildişi gibi oldukça farklı malzemelerden elde edilen ve “opus sectile” olarak isimlendirilen tarzda yapılmış insan, yılan, aslan gibi hayvansal motifler ve tessera adı verilen küçük taşçıklarla yapılmış dikdörtgenlerden oluşan bir repertuarla dikkat çekmektedir.

MÖ 8. yüzyıla tarihlenen çakıl taşı Gordion mozaiklerinden sonra birkaç yüzyıllık bir boşluğun ardından MÖ 5. yüzyılın sonlarına tarihlenen Olynthos mozaikleri ile karşılaşırız. Bu örneklerde insan ve hayvan motifleri bir arada kullanılmıştır.

Olynthos’taki çakıl taşı mozaikler, dikdörtgen ve dairesel motifler gösterirler ve henüz merkezi figürlü paneller başarılı değildir. Konular normal mitolojik konulardan seçilmiştir: Thetis’in Akhilleus’a silahları getirmesi, Bellerophon’un Khimeira’yı öldürmesi, Dionysos’un zaferi ve gerçek ya da fantastik mitolojik figürler örnek olarak gösterilebilir.

Pella’daki çakıl taşı mozaikler, hem teknik hem stil olarak Olynthos’tan bir yüzyıl daha geçtir. Zemin daha çok resimli, resim alanları daha geniş, renk kullanımı daha dikkatli ve çeşitli, insan vücutları ise gölgeli ve giyimlidir. Burada yapılan bazı mozaiklerde artık yeşil boncuk ve pişmiş toprak gibi farklı malzemeler de kullanılmaya başlamıştır. Böylece artık doğal çakıl taşlarının yetersiz kaldığı yerlerde tessera adı verilen kesme taşlar da kullanılmaya başlar.

MÖ 3. yüzyılda mozaik sanatında ortaya çıkan bu yeni moda, zaman içerisinde tüm Hellenistik dünyaya yayılmıştır.

Mozaik sanatı ortaya çıkarılan eserlere genel olarak bakıldığında rastgele dizilmiş taşlardan oluşan resim gibi görünse de, taşların diziminin özel bir tekniğe göre uygulanması, mozaik sanatının da belli bir teknik çerçevesinde yapıldığını gösterir. İlk iş olarak mozaik süslemesi yapılacak alanın sınırları kesin olarak belirlenerek işe başlanır.

Daha sonra mozaiklere zemin oluşturmak için sıva tabakası hazırlanır. Bu noktada sıva içine katran karıştırmak, zamanla mozaik yapının duvardan ayrılmasını önlemektedir.

Mozaik sanatının ana malzemeleri doğal taşlar ve camdan oluşmaktadır. Mozaik yapımında genellikle seramik malzeme tercih edilse de, insan suratı yapımında daha çok mermer kullanılmaktadır. Mozaik sanatının zamanla önem kazanmasının ardından, taşların diziliş şekillerinde farklı teknikler ortaya çıkmış ve renk tonlarının ayarlanması ve taşlar arasındaki geçişlerin yumuşak şekilde yapılmasına gerek duyulmuştur.

Mozaik Sanatı Teknikleri Nelerdir?

Eski medeniyetlerin keşfettiği ve günümüze kadar taşıdığı sanat dallarından biri olan mozaik, gelişmeye müsait bir sanat olmasından dolayı farklı mozaik yapım teknikleri geliştirilmiştir. Elde bulunan mozaik taşlarının boyutuna ve çeşidine göre farklılık gösteren mozaik desenleri, eski dönemlerde daha çok geometrik şekilleri barındırırken, günümüzde insan ve hayvan figürlerinin bulunduğu çeşitlerine rastlanmaktadır. Mozaik sanatı teknikleri şunlardır:

Opus Tessellatum (Tuğla Deseni): Çakıl taşlarının malzeme olarak tercih edildiği bir mozaik türüdür. Döşemelerde ise çakıl taşı yerine, düzgün şekilli olan seramik ya da cam parçaları kullanılmıştır.

Opus Vermiculatum (Solucan Deseni): Bu teknikte mozaik yapılacak alanın ilk önce dış kenarının belirlenmesi ve istenen şekil ile içinin doldurulmasına yönelik bir tekniktir. Genellikle kurt figürlerinin kullanılmasının yanı sıra, hamam ve çeşme gibi yüzeylerde bu teknik kullanılmaktadır.

Opus Regulatum (Izgara Deseni): Mozaik sanatının en kolay yöntemidir. Aynı boyutlardaki taşların bir araya gelmesi sonucu, bir ızgara deseni oluşmaktadır.

Opus Palladianum (Paladyen Deseni): Kullanılan taşlar gelişigüzel şekillerde olur. Daha çok eritilmiş taş parçaları kullanılarak, paladyen deseni oluşturulmaya çalışılır.

Opus Florentine (Floransa Deseni): Bu teknik daha çok İslam dünyasında kullanılmıştır. Pişmiş tuğlaların kullanıldığı bu teknikte, parçalar daha büyük ebatlardadır.

Opus Classicum (Klasik Desen): Solucan ve tuğla desenlerinin birleşmesinden oluşan bu teknikte çok farklı desenler ortaya çıkmaktadır. Bunun nedeni ise her nesnenin arkasında başka bir şeklin oluşmasıdır.